Fazla Mesai Nedir?

Fazla Mesai nedir?

Çalışma süreleri 4857 Sayılı İş Kanunu ve Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde belirlenmiştir. 

Buna göre haftalık normal çalışma süresi en fazla 45 saattir. İş yerinde farklı bir uygulama konusunda anlaşılmamışsa bu 45 saatlik süre haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Her halde günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmamaktadır. 

Fazla çalışma, Kanunda belirlenen koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalara denir. Eğer haftalık çalışma süreniz 45 saati aşıyorsa fazla çalışma/fazla mesai yapıyorsunuz demektir. Bu durumda, fazla çalışmanın her saati için ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 yükseltilmesi suretiyle hesaplanır ve işveren bu ücreti ödemek durumundadır. 

Fazla sürelerle çalışma ise, haftalık çalışma süresi sözleşme ile 45 saatin altında belirlenmişse bu süreyi aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmayı ifade eder. Örneğin işyerinde çalışma süresi sözleşme ile haftalık 35 saat olarak belirlenmiş ve 45 saat çalışma yapılmışsa 10 saatlik çalışma fazla sürelerle çalışma olacaktır. Fazla sürelerle yapılan çalışmada her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesi ile hesaplanır ve ödenir. 

Fazla çalışmanın uygulanabilmesi için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Fazla çalışmaların süresi yılda 270 saatten fazla olamaz. 

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

*Yargıtay, 45 saatlik haftalık çalışma süresini aşmayan ancak günlük 11 saati aşan çalışmaları fazla çalışma olarak kabul etmektedir. 

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 09/11/2020 tarihli 2017/19030 E. sayılı 2020/15399 K. Sayılı; 

“... Davacının günlük çalışmasının, onbir saati geçtiği dönemler yönünden ise, yukarıda açıklanan bilgiler ışığında günlük çalışma süresinin onbir saati aşamayacağı Kanunda emredici şekilde düzenlendiğinden, bu günler yönünden haftalık kırkbeş saati aşan çalışmanın bulunmaması halinde bile,  o gün yönünden davacının onbir saati geçen çalışmalarına yönelik fazla mesai ücreti hesaplanmalıdır.”  kararını örnek olarak gösterebiliriz. 

Gece Çalışması : 

Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla on bir saat süren dönemdir.

İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.

Günlük kanuni çalışma süresinin yarısından fazlası gece dönemine rastlayan iş, gece işi sayılır. 

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin  02/11/2020 tarihli 2016/30937 E. 2020/14188 K. sayılı: 

“…Saat 15:00- 07:00 arasındaki çalışma sisteminde mesainin yarısından fazlası geceye tekabül ettiğinden bu çalışmanın tamamı gece çalışmasıdır.” kararını örnek olarak gösterebiliriz. 

Yargıtay gece döneminde 7,5 saati geçen çalışmaları da fazla mesai saymıştır. 

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 26/05/2021 tarihli 2021/5313 E. 2021/9587 K. sayılı:

“…14 günde bir yapılan 11 saatlik gece vardiyası da hesaba katılarak ve bu şekilde devam eden çalışmalarından gece vardiyasına denk gelen çalışmasında yasal haftalık 45 saat aşılmasa dahi 7,5 saati aşan çalışmalar yönünden fazla mesai alacağı hesaplanması gerektiği…” kararı örnek olarak gösterilebilir. 

4857 Sayılı Kanun’un 69/3 maddesi uyarınca, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu nedenle yazılı onayının alınması halinde 11 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilecektir. Ya da haftalık 45 saati aşan çalışması bulunup bulunmadığı yönünden değerlendirme yapılacaktır. 

Yargıtay  9. Hukuk Dairesi 21/09/2021 tarihli 2021/7759 E.  2021/12375 K. sayılı: 

“…İş Kanunu’nun 68. maddesi dikkate alınarak sağlık alanında faaliyet gösteren işyerinde çalışan davacının, değişikliğin yürürlüğe girdiği 04.04.2015 tarihinden önceki dönem yönünden ise 7,5 saati aşan gece çalışmasının karşılığının fazla çalışma ücreti olarak ödenmesi gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır.

…Mahkemece davacının haklı feshe yönelik iddiasını ispat edemediği gerekçesiyle kıdem tazminatı talebinin reddine karar verilmiş ise de, öncelikle davacının haftalık fazla çalışma süresi 45 saati aşmasa dahi günlük 11 saati aşacak şekilde çalışıp çalışmadığı yahut (04.04.2015 tarihinden önceki ve sonraki dönem yönünden ayrı ayrı değerlendirme yapılmak kaydıyla) günlük 7,5 saati aşan gece çalışmasının bulunup bulunmadığı yönlerinden gerekli araştırma ve inceleme yapılmalı, bu araştırmanın sonucuna göre davacının fazla çalışma ücretine hak kazandığının belirlenmesi halinde, feshin haklı sebebe dayandığı kabul edilerek davacının kıdem tazminatı talebi hüküm altına alınmalıdır. “ kararını örnek gösterebiliriz. 

Fazla Mesai Ücretinin Ödenmemesi: 

Fazla mesai yapılması halinde, fazla mesainin her saati için ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 yükseltilmesi suretiyle hesaplanıp ödenmesi gerekir. Fazla mesai ücreti ödenmediği takdirde işçinin İş Kanunu’nun 24/II fıkrası e bendi uyarınca haklı nedenle derhal fesih hakkı doğmaktadır. İşverene yazılı bildirim yapılarak, fazla çalışma ücretlerinin ödenmediği gerekçesi ile haklı nedenlerle derhal fesih hakkı kullanılabilir. İşçinin fazla mesai ücretlerini tam olarak veya kısmen alamaması nedeniyle haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanması durumunda; kıdem tazminatına hak kazanılacaktır. Ancak işçinin kendi feshi halinde ihbar tazminatına hak kazanılamaz. 

Hak kayıpları yaşanmaması açısından, bu süreci iş hukukunda uzman bir avukatla yürütmeniz yerinde olacaktır.